Datum i mjesto odbrane:
09.12.2013 godine Zenica
Kandidat:
mr.sc.Sedžad Milanović
Mentori:
prof.dok. Milan Milosević
Komisija za odbranu: Dr. sc.Adnan Durakovič ,Dr. sc. Milan Miloševič i Dr. sc. Izet Pajevič

Naslov teme: Krivičnopravni i penološki položaj učinilaca krivičnih djela sa bitno smanjenom uračunljivosti u BiH,sa posebnim osvrtom na FBiH u periodu 2003-2009 godine

Kandidat mr.sc. Sedžad Milanović izradio je doktorsku disertaciju pod naslovom „krivičnopravni i penološki položaj počinilaca krivičnih djela sa bitno smanjenom uračunljivošću u BiH sa posebnim osvrtom na BiH u periodu 2003-2009.godine. Disertaciju čine dvije odvojene,ali zavisne cjeline u kojima su u prvoj obrađeni teorijska analiza i elaboracija problema bitno smanjene uračunljivosti, a u drugoj cjelini empirijsko istraživanje i rezultati tog istraživanja. Disertacija predstavlja sistematičnu, cjelovitu i detaljnu obradu važnog instituta u krivičnom pravu i sastoji se od uvoda i deset odvojenih, a međusobno povezanih poglavlja u kojima kandidat rasvjetljava položaj psihički poremećenih učinilaca krivičnih djela.
Na kraju rada iznesena su zaključna razmatranja postavljenog problema istraživanja, prilozi i popis korištene literature. Doktorska disertacija napisana je na ukupno 335 stranice, u sadržajnom pogledu podijeljena je u 9 poglavlja, 109 naslova i podnaslova, 12 tabela i 8 grafikona. Tekst je podkrijepljen sa 830 fusnote koje dokumentaciono i sadržajno dopunjuju glavni tekst. Kandidat je u izradi koristio 136 izvora u obliku knjiga, 54 članaka relevantnih autora, 47 pravnih akata i 53 presude kantonalnih sudova.

U uvodnom dijelu kandidat je predstavio aktuelnost problema i značaja istraživanja, te istakao predmet istraživanja koji se u osnovi odnosi na dva pitanja: krivično pravni i penološki položaj bitno smanjeno uračunljivih počinilaca u krivičnom pravu BiH. Povodom toga, u konciznom izlaganju kandidat konstatuje da je status  ove grupe počinilaca  vezan za njihovo zdravstveno stanje, odnosno za njihova psihička oboljenja i poremećaje. Iako se radi o relativno novijem krivičnopravnom institutu koji je u pravo uveden krajem dvadesetog i početkom dvadesetprvog vijeka, ovaj institut ima svoju historijsku genezu koja se može pratiti kroz položaj ove populacije u društvenoj zajednici. Činjenice i dokazi koji danas postoje potvrđuju da je jedan broj psihičkih bolesnika sklon ka kršenju društvenih normi i činjenju krivičnih djela. Procijenjeno je da danas približno 10% svjetskog stanovništva (više od 650 miliona) čine osobe sa nekim od psihičkih poremećaja ili bolesti. Ako se od ovog broja uzme procenat onih koji su skloni kršenju postavljenih normi ponašanja, doći ćemo do broja od oko 100 miliona ili 15% ove populacije. Posljednjih godina sve je izraženiji interes javnosti za ovu populaciju, a značajan doprinos tome dale su i psihijatrija, neuropsihijatrija, forenzika i druge nauke povezane sa istraživanjima ove populacije bolesnika. Razvojem psihijatrije i njezinim približavanjem pravnoj nauci došlo se do spoznaje da između uračunljivih i neuračunljivih počinilaca krivičnih djela postoji  još jedna kategorija koju su pravnici definisali kao bitno smanjeno uračunljivi učinioci, a koja je predmetom istraživanja u ovoj disertaciji.

U prvom poglavlju disertacije kandidat je uradio  historijsku reminiscenciju   ove grupe učinilaca krivičnih djela od preddržavnih zajednica do donesenih zakona  u BiH 2003.godine. Iz dostupne literature, kandidat je došao do bitnih podataka i razumijevanja o psihičkim bolestima i o odnosu društva-države prema njima. Nedvojbeno je da se u početku razvoja društvenih zajednica psihičke bolesti smatrale bolestima čiji je uzrok  uticaj đavola, demona i vještica. Prema ovoj populaciji postupalo se neljudski i nehumano, a prema njima su se primjenjivala pravila ponašanja kao i prema zdravim pripadnicima zajednice. Položaj ove populacije se nije bitno promijenio ni u periodu srednjeg vijeka, a za ova lica su se upotrebljavali  pogrdni termini i kazne u vidu bičevanja, protjerivanja i smrti. Kroz cijeli period novog vijeka nastavljen je surov i neljudski odnos prema ovoj grupi bolesnika, a kandidat je u ovom dijelu rada analizirao vrlo važan utjecaj crkve na cjelokupni život i u tom kontekstu  na populaciju psihički poremećenih osoba. Stav crkve kretao se u pravcu da se radi o bolesti koja je prouzrokovana djelovanjem đavola i demona, odnosno da se radi o otpadnicima od vjere koji donose nesreću društvu i ljudima. Ovakav stav ostaje sve do kraja osamnaestog vijeka kada su doneseni novi krivični zakoni u kojima je po prvi put ispravno definisan položaj učinilaca krivičnih djela koji imaju određene psihičke bolesti.

U nastavku rada analizirani su svi međunarodni akti kojima su propisana prava ove populacije kao i najvažnije međunarodne organizacije koje su donijele navedene dokumente. Osnovno težište u ovom poglavlju stavljeno je na analizu prava i sloboda, dokumenata Ujedinjenih naroda, dokumenata Vijeća Evrope i Svjetske zdravstvene organizacije. BiH je prihvatila veći broj ovih međunarodnih ugovora i na taj način su oni postali sastavni dio unutrašnjeg pravnog poretka naše zemlje. Kandidat je analizirao navedene dokumente u svjetlu primjene istih na području BiH u predmetima koji se vode protiv bitno smanjeno uračunljivih učinilaca.

U trečem poglavlju predstavljen je krivičnopravni položaj osoba sa psihičkim poremećajem u zakonodavstvu BiH, analizirana su tri značajna instituta u krivičnom pravu u BiH: uračunljivost, neuračunljivost  i actione libera in causa (samoskrivljenu neuračunljivost). Kandidat navodi da je uračunljivost jedan od najvažnijih instituta u krivičnom pravu i da je najuže vezan za krivicu. O ovom pojmu je postignut viši stepen pravno teorijske usaglašenosti o čemu svjedoče i približno identične definicije u zakonodavstvima zemalja neposrednog okruženja. Za razliku od uračunljivosti, neuračunljivost kao institut krivičnog prava oduvijek je zadavao više teškoća pri određivanju i definisanju. Tome svjedoči i novo krivično zakonodavstvo u BiH koje je napustilo klasičnu koncepciju stavova i u novoj koncepciji po uzoru na moderna zakonodavstva neuračunljive počinioce isključilo iz nadležnosti krivičnog prava, a prema njima se ne mogu primjenjivati nikakve sankcije. Ovim rješenjima napušten je tzv. dvojni kolosijek kažnjavanja, u kojem se prema neuračunljivim počiniocima izricala neka od mjera sigurnosti.
Na kraju ovog poglavlja kandidat analizira i ističe značaj instituta actiones libera in causa i konstatuje da ovaj institut predstavlja izuzetak od pravila kao i da je za krivičnu odgovornost kod ovog instituta relevantno vrijeme prethodnih radnji. Normativno pravnom analizom kandidat  definiše pravnu regulativu osoba sa psihičkim poremaćajima u BiH koristeći odredbe Ustava BiH, krivičnih zakona i svih drugih  zakona u kojima su propisana prava i obaveze osoba sa psihičkim poremećajima.

Poglavlje o bitno smanjenoj uračunljivosti je najvažniji dio ovog rada u kome su određeni normativni pojmovi ovog instituta u BiH, zemljama okruženja i nekim evropskim zakonodavstvima. Unutar ovog poglavlja, deskriptivnom metodom  kandidat vodi raspravu o psihološkom i biološkom osnovu bitno smanjene uračunljivosti, i dolazi do zaključka o tome kad se javlja neki od osnova bitno smanjene uračunljivosti i u kakvim oblicima. Komparirajući biološke osnove u zakonodavstvima susjednih zemalja kandidat konstatuje da su neka zakonodavstva izbacila termine trajne ili privremene psihičke bolesti, a ostavila samo psihičke bolesti s obrazloženjem da ti termini (koji su još u upotrebi u KZ BiH) ne odgovaraju savremenim psihijatrijskim konceptima. Kandidat ispravno zaključuje da se psihička bolest ne može proglasiti trajnom iz razloga  što se svako takvo oboljenje može zaliječiti ili izliječiti. Važan dio ovog poglavlja predstavlja međunarodnu klasifikaciju mentalnih bolesti (MKB-10), koja predstavlja do sada najznačajniji korak u klasifikaciji psihičkih bolesti  i poremećaja, a koja olakšava psihijatrima utvrđivanje i dijagnosticiranje većine psihičkih bolesti. Ona predstavlja kompilaciju različitih principa podjele, što se nije moglo izbjeći zbog nepoznavanja etiologije većine psihičkih poremećaja zaključuje kandidat u svom radu.
Prema dostupnim statističkim podacima, bitno smanjeno uračunljivi počinioci krivičnih djela čine manje od 1% ukupne populacije koja čini krivična djela, a u ukupnom kriminalitetu zajedno sa populacijom neuračunljivih oko 3%. Ovi podaci govore da se radi o populaciji koja zauzima značajno mjesto u ukupnom zbiru kriminala, da je odabir teme istraživanja značajan i aktuelan u krivičnom pravu. Za društvo u BiH značajno je  rasvijetliti obim, etiologiju, fenomenologiju, recidivizam i druge determinante kriminaliteta koje dovode do ove grupe delikvenata.

U petom poglavlju kandidat analizira odredbe zakona o krivičnoj odgovornosti ove grupe učinilaca krivičnih djela, načina utvrđivanja bitno smanjene uračunljivosti u sudskim postupcima i penološkog tretmana učinilaca sa bitno smanjenom uračunljivošću. U uvodnom dijelu data su objašnjenja ovih pojmova sa posebnim naglaskom na kazne i  mjere sigurnosti u Bosni i Hercegovini i zemljama okruženja.Nadalje,kandidat je u nastavku ovog poglavlaja obradio način primjene mjera sigurnosti u krivičnom pravu BiH sa akcentom na mjeru obaveznog psihijatriskog lječenja i obaveznog lječenja od ovisnosti koje se uglavnom primjenjuju prema populaciji sa smanjenom uračunljivosti.
Utvrđivanje bitno smanjene uračunljivost u krivičnom pravu naslov je šestog poglavalja u kojem su obrađene metode utvrđivanja bitno smanjene uračunljivosti,uloga vještaka u sudskom postupku  i psihijatrisko vještačenje kao jedno od najznačajnijih vještačenja koja se provode u sudskim postupcima.
Jedan od osnovnih ciljeva ovog rada bio je pored krivičnopravnog i penološki položaj-tretman osoba sa bitno smanjenom uračunljivosti, koji je obraden djelom u sedmom poglavlju a djelom u istraživačkom djelu ovog rada.Kroz ovo poglavlje obrađeni su pojam i značaj penološkog tretmana i oblici institucionalnog tretmana u zavodima BiH,dok su u empiriskom djelu obradeni odgovori na postavljena pitanja osuđenih osoba iz kojih je kandidat izvukao zaključke o položaju ove populacije u zavodima za izdržavanje kazne zatvora.

U osmom poglavlju disertacije „pregled nekih dosadašnjih istraživanja“, kandidat je uradio pregled nekih relevantnih istraživanja u BiH, susjednim državama i nekim evropskim državama. Pregled nekih istraživanja urađen je s ciljem ukazivanja na rizike agresivnog ponašanja i kriminaliteta ove populacije, kao i ukupnog položaja istih u društvenoj zajednici.

Druga jedinstvena cjelina ovog rada predstavlja deseto poglavlje koje se u potpunosti odnosi na prikaz empirijskih istraživanja predmeta disertacije. U prvom dijelu ovog poglavlja kandidat je precizno i detaljno postavio generalni cilj, parcijalne ciljeve, i u skladu s tim definisao pripadajuće hipoteze. U drugom dijelu, kandidat je predstavio primijenjeni metodološki pristup u kojem je jasno definisan uzorak, mjerni instrument i uzorak varijabli za predmetno mjerenje. Obrazložen je način provođenja istraživanja i način obrade prikupljenih podataka. Istaknuto je da je za potrebe ovog istraživanja formiran uzorak ispitanika od 103, podijeljen na tri subuzorka neuračunljivih, bitno smanjeno uračunljivih i uračunljivih učinilaca krivičnih djela. Radi provjere postavljenih hipoteza, u trećem dijelu je izvršena komparativna analiza na frekvencijskom nivou osnovnih strukturalnih karakteristika primijenjenih subuzoraka ispitanika, te komparativna analiza na skalama procjene primijenjenih varijabli mjernog prostora. Od multivarijacijskih analiza urađena je diskriminacijska analiza na manifestnim varijablama mjernog prostora krivičnopravnog i penološkog položaja.  Sva su kategorije učinilaca krivičnih djela.

Na kraju istraživanja kandidat je iznio zaključna razmatranja kao što je uobičajeno u pisanju doktorskih disertacija. Izneseni zaključci odgovaraju početnim postavljenim tezama istraživanja. Na osnovu provedenog empirijskog istraživanja i rezultata do kojih je kandidat došao apostrofirani su rezultati i verifikacija hipoteza postavljenih u ovom radu. Predmetno istraživanje provedeno je na metodološki ispravan način uz korištenje savremenih alata za obradu podataka. Ispravno je odabran uzorak ispitanika prema kriterijima maksimaliziranja uzorka. Za istraživanje su korištene dvije vrste varijable putem kojih su prikupljeni brojni važni podaci na osnovu kojih se došlo do pravilnih i korisnih zaključaka, a što je dovelo do kvalitetnog doprinosa u otkrivanju determinanti opasnosti i krivičnopravnih i penoloških karakteristika ove populacije učinilaca krivičnih djela.